Zapraszamy do współpracy przy wydaniu w polskim tłumaczeniu książki pt. „History of the Jewish Community of Schneidemuhl - 1641 to the Holocaust“, autorstwa pana Petera Simonsteina Cullmana.

Książka stanowi jedyne kompendium wiedzy o historii, życiu codziennym oraz kulturze społeczności żydowskiej w Pile. Przypomina karty wspólnej historii miasta, polskiej, żydowskiej i niemieckiej. Zawiera bogaty materiał ikonograficzny i źródłowy (mapy, fotografie, dokumenty, listy osób, spisy ulic). Odwołując się także do wspomnień uzmysławia, jak działa w człowieku i jakie spustoszenia czyni
w społeczeństwie i jego tożsamości kulturowej zorganizowana nienawiść.

Peter Cullman spędził piętnaście lat kompilacji historię Schneidemühl (dziś Piła, Polska). Rezultatem jest portretem nie tylko mniejszości żydowskiej, ale także społeczności, w której mieszkał. Książka rozpoczyna się od opisu powolny wzrost tego małego polskiego miasteczka i przybycie Żydów w 16 wieku. Czytnik jest szczegółowy opis synagogach, przybycie rabinów i zmieniający się charakter tej wspólnoty na tle głównych europejskich wydarzeń historycznych.

W wyniku jego żmudnych badań, autor był w stanie prześledzić losy większości członków społeczności żydowskiej, która istniała w 1930 roku, z których wiele może emigrują w czasie i innych, którzy ostatecznie zginęli w Holokauście. Co jest niezwykłe w tej książce są szczegółowe człowiek-przez-osoby chronologii o ile zostały one deportowane, wysyłane do różnych miast, obozów pracy i hospicjach i ich ostatecznego losu. Rejestr adnotacjami żydowski pogrzeb, 1854-1940, wymienia nazwiska więcej niż dziewięciu-stu osób. Dzisiaj nic nie pozostaje z żydowskiej Schneidemühl, ale książka wnosi do życia to, co kiedyś było małe, ale żywy i wyróżnia społeczność żydowska.

Pana  Petera ucieszył fakt, że książka, ukaże się w polskim tłumaczeniu.

Mr. Peter Simonstain Cullman, Avotaynu, Inc. 155 N. Washington Ave. Bergenfield, NJ 07621, USA, Title: History of the Jewish Community of Schneidemühl: 1641 to the Holocaust, Year of printing: 2006, Number of pages: 390, ISBN Number: 1-886223-27-0

Planujemy wydać książkę, w formie papierowej, w nakładzie 500 - 1000 egzemplarzy oraz w postaci elektronicznej – PDF. Egzemplarze trafią do szkół i bibliotek oraz sprezentowane zostaną darczyńcom. W formie EBOOKA książka będzie dostępna nieodpłatnie w internecie.

Stowarzyszenie Inicjatyw Społecznych EFFATA z Piły od 15 lat realizuje, stara się zbierać materiały dotyczące historii Żydów w Pile. Uczestniczyliśmy w projekcie pt. „Ocalić od zapomnienia” – Fundacji Ochrony Dziedzictwa, którego celem jest odtworzenie historii społeczności żydowskiej, dawnych mieszkańców miasta Piły. Chcemy w ten sposób ocalić tę historię od zapomnienia, przypomnieć dzieje zburzonej synagogi, która mieściła się w centrum miasta oraz zlikwidowanego cmentarza żydowskiego w Pile.

Historia gminy żydowskiej z Piły:

Od roku 1641 do Holokaustu

„Istnieją dwa powody podróżowania – aby gdzieś dotrzeć lub skądś uciec”

Żydzi z Europy Zachodniej przybyli na ziemie słowiańskie jako ludzie prześladowani, uciekający przed krucjatami i inkwizycją. Dzieje Żydów i Polaków ledwie da się rozdzielić – ich miejsce w historii zostało przebadane, określone i wyrażone na nieskończoną liczbę sposobów. Mówi się, że żydowska historia to pasmo sukcesów i porażek lub niekończące się kontinuum cierpliwego ćwiczenia się w spełnianiu obowiązków i gminnej rutyny.[1] Podczas wczesnej fali imigracji, od czasów Średniowiecza, życie społeczności żydowskiej było u swego zarania postrzegane w otoczeniu życzliwości, współczucia i hojności doświadczanej ze strony polskich władców. Jednakże, w następnych stuleciach Żydzi doświadczali niemal nieprzerwanych prześladowań i szkalowania wynikającego z antagonizmu inspirowanego przez Kościół Rzymskokatolicki; strachu przed wygnaniem z rodzinnego domu, miasta czy kraju; oraz ekonomicznego wyzysku i wymuszeń ze strony licznych władców. Jednak, w tym czasie rozwinęły się wyjątkowe instytucje takie jak Rada Czterech Ziem i rozkwitająca sieć szkół talmudycznych. Konsekwencje późniejszych katastrofalnych zdarzeń, takich jak Powstanie Chmielnickiego z 1648 roku i wielokrotne najazdy szwedzkie, które trwały aż po wiek XVIII, nadały kształt żydowskiej egzystencji. W końcu pamiętamy o podboju przez Prusy pod koniec XVIII wieku, o Haskali (żydowskie oświecenie), które zapoczątkowały współczesny okres w historii pruskiego Poznania, który trwał przez 173 lata. Pierwszy może być postrzegany jako akt, który położył fundament pod przyszłe napięte stosunki polsko - niemieckie.

     Żydowskie korzenie ma polskiej ziemi sięgają niemal tak głęboko, jak te ich chrześcijańskich sąsiadów. Żydzi mogli zamieszkiwać polskie królestwa już przed XI wiekiem naszej ery, jeżeli można dać wiarę teoriom naukowym, mówiącym o tym, że duża liczba wyznawców judaizmu powędrowała na północ i zachód, po upadku Cesarstwa Chazarów w 965 roku n.e. Wzmianki o Żydach w Polsce sięgają II połowy XI wieku2. Według źródeł żydowskich, pierwsze wzmianki o polskich Żydach pojawiają się w Zusatze zum Machsor Bitry (w dodatkach do Machsor Bitry) pióra Isaaka Ben Dorbala, wędrownego francuskiego Żyda przebywającego w Polsce3. Wiemy, że bicie monety było przekazane Żydom we wczesnych wiekach4 i znajdowało się niemal wyłącznie w żydowskich rękach aż do połowy wieku XVI.

     Żydzi Aszkenazyjscy – pochodzący z Niemiec i żydowskich centrów kulturalnych i demograficznych Węgier i Moraw – rozpowszechnili judaizm rabiniczny i odegrali główną rolę w osadnictwie Żydów z Austrii, wschodnich Niemiec i Śląska. W średniowieczu uciskani, wykorzystywani i wypędzeni, w wyniku pogromów i powtarzających się oskarżeń o morderstwa rytualne, wyruszyli w kierunku ziem położonych między rzekami Łabą, Odrą i dalej Wisłą. Tam odnaleźli spokój, pomyślność i honor, wśród tych nazwanych barbarzyńcami, w Polsce i na Litwie. W ten sposób demograficzna gałąź Żydów Aszkenazyjskich przeniosła się na wschód.

     Pierwsze dokumenty mówiące o gminach żydowskich w Polsce sięgają XIII wieku i są zapisane w Statucie Kaliskim z 1264 roku wydanym przez Bolesława Pobożnego, który przyznał Żydom ochronę osobistą i ochronę własności, wolność handlu i wyznania; cmentarz żydowski w Kaliszu został wymieniony 1287 roku5. Wiele z przywilejów nadanych przez Bolesława zostało później odnowionych i potwierdzonych przez jego potomków – rzadki wyczyn w stanowieniu prawa w średniowieczu, pokazujący wczesny liberalizm i tolerancję.

     W czasie kiedy Europa była podzielona na państwa feudalne, Polska okazała się schronieniem dla Żydów wygnanych z ziem Habsburgów oraz tych, którzy przetrwali niewypowiedziane okrucieństwa wypraw krzyżowych. Do XII wieku niemal dziewięćdziesiąt procent społeczności żydowskiej stanowili Żydzi hiszpańscy – Sefardyjczycy lub byli oni przynajmniej Mizrachejczykami – Żydzi z Bliskiego Wschodu. Przez kolejne stulecia po wygnaniu z Hiszpanii i Portugalii, wielu Żydów osiedliło się na mniej rozwiniętych ziemiach polskich. W roku 1474 Żydzi Aszkenazyjscy przybyli z Bamberga do Poznania, inni w 1510 roku z Brandenburgii do Międzyrzecza, a po 1670 roku wielu z Wiednia do Swarzędza. Ta fala imigracji z południowo - zachodniej Europy do Polski, stworzyła w rolniczej w owym czasie Polsce nowa klasę społeczną, Bürgerstand, klasę średnią. Przyłączyli się do drobnej szlachty, która później stała się dominującą grupą społeczną królestwa; na samym dole drabiny społecznej znajdowali się chłopi6. Tak więc Żydzi odgrywali życiodajną rolę jako kupcy, handlarze i finansiści, kupując, sprzedając, eksportując, importując oraz dostarczając kapitał 7.

     Po kolonizacji niemieckiej z XIII wieku, a w szczególności po zakończeniu inwazji Mongołów z 1241 roku, wielu niemieckich kolonizatorów przyniosło z sobą nie tylko pilność, gorliwość, pracowitość, ale także księży charakteryzujących się wrodzonym uprzedzeniem i niechęcią wobec niewiernych i heretyków. Po osadnikach przybyłych z Brandenburgii, Pomorza, a nawet Holandii, nastapiły sporadyczne migracje w wieku XIV, kiedy to przenieśli się na wschód od Odry na tereny Nowej Marchii. Uprawiali ziemię powstałą w wyniku wycinki lasów i bagien, które zostały im przyznane przez szlachtę brandenburską w celu odpowiedniego zagospodarowania.

     Wielu z mówiących po niemiecku osadników mogło dojść aż do Krajny, obszarów granicznych położonych pomiędzy rzekami Noteć, Drawa i Gwda, ziem znajdujących się wokół osady zwanej po polsku Piłą8. Zbudowano wiele wsi i miast, od tej pory znanych ze swych niemiecobrzmiących nazw9. Często miasta były ulokowane na prawie brandenburskim, Magdeburger Stadtrecht nach deutschem Recht, innymi słowy prawach samorządowych, jus municipale (prawach miejskich) zgodnie z niemieckim prawem – idea, która ostatecznie rozprzestrzeniła się na całą Europę Zachodnią. Fakt, że miasto zostało ulokowane na Magdeburger Stadtrecht, niezmiennie wskazywało na zamieszkiwanie go przez znaczną liczbę niemieckich osadników. Obszar ten był kontrolowany przez Brandenburczyków do roku 1368, kiedy to Krajna przeszła w polskie ręce. Opierając się na różnorakich źródłach, możemy się dowiedzieć, że niektórzy historycy wskazują do dnia dzisiejszego, że „Netzedistrikt (pl. Obwód Nadnotecki) (Prusy Zachodnie) jest altegremanisches Eigentum (dawną własnością niemiecką), która czasowo została przekazana Polsce, która została przekształcona przez niemieckich osadników, począwszy od dzikich terenów, które stały się ostatecznie obszarami niemieckiej kultury”10.

     Aż do rządów Bolesława Pobożnego i Kazimierza Wielkiego – ostatni królowie z dynastii Piastów, którzy byli znanymi ze swej życzliwości, filosemickimi władcami, którzy wspierali żydowskie osadnictwo – prawa Żydów wobec polskiego państwa nie były zbyt jasno określone. Duża liczba Żydów Aszkenazyjskich przybyła na wschód w czasach „Czarnej Śmierci” szalejącej na ziemiach niemieckich. Kazimierz III Wielki nadał prawa cywilne i religijne na całym obszarze Wielkopolski wraz z szeregiem przywilejów, które pozwoliły Żydom na aktywną działalność we wszystkich gałęziach handlu, a szczególnie handlu złotem11. Te dość korzystne warunki, w porównaniu do ziem niemieckich, gdzie przez lata musieli się oni obawiać o swoje codzienne życie, przyczyniło się do jeszcze większej migracji Żydów na polskie terytoria. Zanim duchowieństwo katolickie uzyskało punkt zaczepienia w Polsce, Żydzi żyli w korzystnych warunkach, które wyraża stare przysłowie:

„Polska jest niebem dla szlachty, czyścem dla mieszczan, piekłem dla chłopów i rajem dla Żydów”12

Stowarzyszenie Inicjatyw Społecznych EFFATA

64-920 Piła, ul. Wincentego Witosa 26 m. 5

tel. 601970679

E-mail: Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie obsługi JavaScript.

www.effata.of.pl