Powiat pilski posiada najdłuższą w Europie sieć linii kolejowej o rozstawie 600 mm. Dzisiaj mija 120 lat od pierwszego kursu.

W 1890 roku lokalni właściciele ziemscy z terenu powiatu wyrzyskiego zlecili Wschodnioniemieckiemu Towarzystwu Kolejowemu zaprojektowanie i zbudowanie kolejki wąskotorowej.

Wpływ na rozmieszczenie sieci połączeń, oprócz uwarunkowań geograficznych, miał przebieg linii normalnotorowych, z którymi zbudowano stacje łącznikowe w Białośliwiu, Nakle nad Notecią i Witosławiu. Istotna w tym kontekście była również działalność dwóch cukrowni – w Nieżychowie
(Zakłady Przemysłowe) i Rudkach koło Nakła.

W 1893 roku 3 Regiment Wojsk Kolejowych z Berlina rozpoczął prace nad układaniem torów i budową stacji. 21 lutego 1895 roku oddano do użytku pierwszą linię z Białośliwia przez Kocik-Młyn, Pobórkę Wielką, Nieżychowo, Jeziorki, Czajcze, Kijaszkowo, Kruszki, Szczerbin do Łobżenicy o długości 29,2 km, z odgałęzieniem z Czajcza do Wysoczki o długości ok. 5 km. W tym samym czasie budowana była 14-kilometrowa linia z Łobżenicy do Witosławia – przez Trzeboń, Liszkowo, Fanianowo, Dębno i Izabelę.

W październiku 1895 roku uruchomiono kolejne linie: z Nakła nad Notecią do Trzeciewnicy, z rozgałęzieniami do Olszewki i Dębowa oraz do Suchar, gdzie uzyskano połączenie z budowanymi w tym samym czasie Bydgoskimi Kolejami Powiatowymi). W 1901 roku ukończono budowę
odcinka z Olszewki przez Radzicz do Zakładów Przemysłowych. W tym samym roku utworzono połączenie z Kocika-Młyna przez Grabówno, Mościska, Rudna, Stare, Gmurowo, Bądecz do Wysokiej i dalej do Wysoczki, tworząc pętlę z odcinkiem Białośliwie - Czajcze - Wysoczka. W 1905
roku powstała też 2,5-kilometrowa trasa z Białośliwia do portu rzecznego na Noteci.

W ciągu ośmiu lat pomiędzy Białośliwiem, Łobżenicą a Nakłem powstało 168 km torów. Sieć wąskotorówki połączyła okoliczne cukrownie, młyny, gorzelnie, cegielnie, zakłady przetwórcze. Inicjatywa miejscowych właścicieli ziemskich, wśród których wiedli prym hrabowie Czapski z Dębna,
Komierowski z Nieżychowa i Limburg-Stirum z Łobżenicy, okazała się strzałem w dziesiątkę.

W 1894 roku powiat wyrzyski uzyskał 60-letnią koncesję na użytkowanie kolejki. Samorządowi nie było jednak dane wykorzystać jej do końca – w 1949 roku wąskotorówkę wcielono w struktury PKP. W miarę dobre czasy na wąskich torach trwały do końca lat 70. Potem było już tylko coraz
gorzej: zamykano linie, zawieszano ruch pasażerski i towarowy, redukowano zatrudnienie.

W 1993 roku w trasę wyjechały ostatnie pociągi. Z dniem 1 stycznia 1994 roku Dyrektor Generalny PKP zadecydował o całkowitym zaniechaniu przewozów. Nad ciuchcią zawisło widmo fizycznej likwidacji. Nic dziwnego, że w 1995 roku impreza z okazji 100-lecia powstania wąskotorówki
bardziej przypominała stypę, niż urodziny.

*
W 2001 roku w celu uratowania majątku kolejki przed degradacją powstało Towarzystwo Wyrzyska Kolejka Powiatowa. Pierwszą od lat nutkę optymizmu wlał w serca wolontariuszy TWKP konkurs Wielkopolskiego Urzędu Marszałkowskiego w Poznaniu na proekologiczne i prokulturowe
działania rozwijające tereny wiejskie – idea rewitalizacji kolejki wąskotorowej została wtedy najwyżej oceniona spośród 49 projektów. Przez kilka lat o urokliwej kolejce słychać też było dzięki ogólnopolskiemu festiwalowi Turystyczne Kolejkowe Śpiewanie.

Na początku 2007 roku białośliwska wąskotorówka została wpisana do rejestru zabytków. Dwa lata później udało się zwieńczyć kilkuletnie starania o powrót kolejki w ramiona samorządu. 1 kwietnia 2009 roku powiat pilski nabył na własność majątek Wyrzyskiej Kolejki Powiatowej (grunty,
torowiska, budynki i urządzenia), usytuowany na terenie gminy Białośliwie.

Od 2011 w Białośliwiu odbywają się cieszące się dużym zainteresowaniem Zloty Miłośników Kolejek Wąskotorowych 600 mm. Przez cały sezon letni organizowane są przejazdy do Kocika, ostatnio także do Pobórki Wielkiej. W kwietniu 2013 roku wolontariusze z TWKP i Niemiec przekroczyli
drogę krajową nr 10, przy okazji gruntownie przebudowując przejazd przez „dziesiątkę”. Otworzyło to po latach szlak ciuchci w kierunku Wysokiej. Jeszcze w tym samym roku z okazji dożynek powiatowych w trasę ruszyły pociągi z Czajcza do Wysokiej oraz z Czajcza do Kijaszkowa.

*
W tym roku przypada okrągła 120. rocznica uruchomienia Wyrzyskiej Kolejki Powiatowej.

- A gdyby z tej okazji „zadymić” Łobżenicę? – zaproponował na spotkaniu z kierownictwem TWKP starosta pilski Franciszek Tamas.

Trasą do Łobżenicy ostatni raz ciuchcia przejechała prawie 15 lat temu – latem 2000 roku Poznański Klub Modelarzy Kolejowych (po blisko półrocznym udrażnianiu zakrzaczonego szlaku) zorganizował okazjonalne kursy pociągów na trasie Białośliwie - Łobżenica. Z rozeznania, jakie
poczynili działacze TWKP wynika, że dziś na odcinku między Kijaszkowem a Kruszkami brakuje prawie kilometr torów. Trzeba go będzie odbudować, a potem cały szlak w stronę Łobżenicy oczyścić. To bardzo trudne wyzwanie, ale na pewno nie nierealne.

W obchody jubileuszu włączą się samorządy położone przy szlaku kolejki – to kolejne ustalenia starosty z rozmów z przedstawicielami gmin Białośliwie, Wysoka, Łobżenica i Wyrzysk.

Urodzinowe obchody zaplanowano w dniach 26-28 czerwca: w Łobżenicy, Wysokiej, z wielkim finałem w Białośliwiu. Opracowywany jest szczegółowy program imprez.

- Mogę zapewnić, że czekają na wyjątkowe atrakcje! – deklaruje starosta Tamas.

Mariusz Szalbierz, FAKTY PILSKIE, 2015